Wskazania dotyczące działań prewencyjnych

Skupmy się na konkretnym przestępstwie: od „dlaczego” do „jak”

Terroryzm i przestępczość zorganizowana to ukryte, złożone zjawiska, które w różnym stopniu i na różne sposoby istnieją w każdym społeczeństwie w formie ciągłych i nieustannie zmieniających się zagrożeń. Żadne społeczeństwo nie jest od nich wolne, tak jak żadne nie jest wolne od przestępczości jako takiej.

Podstawową trudnością współczesnych prewencyjnych działań policyjnych jest zrozumienie, jakie strategie i modele działania są skuteczne, zrównoważone i mierzalne w kontekście zróżnicowania dzisiejszego terroryzmu i przestępczości zorganizowanej.

Punktem wyjścia dla modelu „Sześcianu” jest konstatacja, że pod pojęciami „terroryzmu” i „przestępczości zorganizowanej” kryje się w istocie całe mnóstwo przestępstw, często diametralnie się od siebie różniących.

 

ATAKI NIETERRORYSTYCZNE: 1 października 2017 roku w Los Angeles Stephen Paddock, zagorzały hazardzista, z okien hotelu otworzył ogień z broni automatycznej w kierunku odbywającego się nieopodal koncertu, zabijając 58 osób i raniąc kolejne 546. Kiedy pojawiła się policja, popełnił samobójstwo. 64-letni Paddock oddał 1100 strzałów, a miał jeszcze zapas naboi na kolejne 4000; dysponował też 23 sztukami broni palnej. Jego motywy działania pozostają niejasne. Nie uważa się tego za akt terroryzmu, ponieważ w 90% przypadków około 400 osób ginie rocznie w Stanach Zjednoczonych w wyniku ataków z użyciem automatycznej broni palnej.[1]

ATAKI TERRORYSTYCZNE: W czerwcu 2016 roku w nocnym klubie w Orlando Omar Mateen, 49-letni ochroniarz, dokonał masakry, w której zginęło 49 osób, a 58 zostało rannych; tutaj również atak przeprowadzono przy użyciu karabinu maszynowego i pistoletu. Jest ona uważana za zamach terrorystyczny. Na początku był to tzw. atak aktywnego strzelca, gdzie po jakimś czasie podejrzany wziął zakładników i zabarykadował się z nimi. Był to drugi najtragiczniejszy w skutki atak terrorystyczny w Stanach Zjednoczonych od 11 września 2001 roku. Mateen również zginął, ostatecznie zastrzelony przez policję. Wcześniej nie znajdował się na oficjalnej liście terrorystów i miał pozwolenie na broń, ponieważ, według danych z Florydy, od 2007 pracował jako ochroniarz dla firmy G4S. Był muzułmaninem, choć niepraktykującym.

Powyższe zestawienie pozwala nam zrozumieć, jak mocno obecny jest w przypadku tych zjawisk element ideologiczny, co prowadzi do niekończących się sporów przy każdej próbie ich zdefiniowania.

Dyskusja o tym, co tak naprawdę oznaczają terminy „terrorystyczny” lub „mafia”, a tym bardziej „radykalny” czy „ekstremistyczny”, jest niewątpliwie przydatna w celu określenia motywów popełnienia przestępstwa i tym samym zdefiniowania adekwatnych ram prawnych. W wielu jednak  przypadkach takie debaty okazują się jałowe lub wręcz przynoszą skutek odwrotny do zamierzonego, jeśli spojrzymy na to z perspektywy przewidywania przyszłych zdarzeń, które jest przecież osią prewencji.

Również zastosowanie modeli antymafijnych do zwyczajnych przestępstw, jak miało to miejsce w przypadku „Mafia Capitale” w Rzymie w 2017 roku, może doprowadzić do poważnych porażek sądowych, które podważają wiarygodność systemu sprawiedliwości i utrudniają skomplikowane dochodzenia.

Kolejną kategorią przydatną jako alternatywa dla „terroryzmu” może być tzw. masowa strzelanina. Można tu przywołać wydarzenia takie jak atak bombowy podczas maratonu w Bostonie 2013 roku, ataki w Paryżu i San Bernardino, w Kalifornii, w 2015 roku, i w Brukseli, w Belgii, w 2016 roku; strzelaniny w Newtown, w Connecticut, w 2012 roku, i w Charleston, w Południowej Karolinie, w 2016 roku, a także ataki terrorystyczne latem 2017 roku w Manchesterze i Londynie, w Anglii. Mieliśmy w tych przypadkach do czynienia z osobami i grupami motywowanymi różnymi pobudkami ideologicznymi, politycznymi i osobistymi, którzy przyczyniały się do rosnącego zagrożenia dla bezpieczeństwa naszego i naszych krajów[2].

Wybierając kategorię „masowej strzelaniny” zamiast „terroryzmu”, tak jak w powyższym przykładzie (lub „zorganizowanego przemytu narkotyków” zamiast bardziej ogólnej „zorganizowanej przestępczości”), kładziemy nacisk bardziej na metody niż na motywy, na jak zamiast na dlaczego.

„Sześcian” nie skupia się więc na odmiennych od siebie zjawiskach, nawet jeśli pozornie skatalogowanych (lub nie) pod wspólnymi etykietami terroryzmu i przestępczości zorganizowanej, lecz na modelach, które łączą działania podobne w swoim wykonaniu, w swojej fenomenologii.

Przestępstwa wymieniane w ramach tych makrokategorii (jak terroryzm lub mafia), mają zróżnicowany charakter, co jasno stwierdza nowa europejska dyrektywa dotycząca terroryzmu[3],

oferując nam ich najbardziej kompletną listę:

(a) ataki na życie ludzkie, które mogą powodować śmierć;

(b) ataki na integralność fizyczną osoby;

(c)  porwania lub branie zakładników;

(d) spowodowanie rozległych zniszczeń obiektów rządowych lub obiektów użyteczności publicznej, systemu transportowego, infrastruktury, w tym systemu informacyjnego, stałych platform umieszczonych na szelfie kontynentalnym, miejsca publicznego lub mienia prywatnego – jeżeli zniszczenia te mogą zagrozić życiu ludzkiemu lub spowodować poważne straty gospodarcze;

(e) zajęcie statku powietrznego, statku wodnego lub innego środka transportu publicznego lub towarowego;

(f) wytwarzanie, posiadanie, nabywanie, przewożenie, dostarczanie lub używanie materiałów wybuchowych lub broni, w tym broni chemicznej, biologicznej, radiologicznej lub jądrowej, jak również badania nad taką bronią i rozwój broni chemicznej, biologicznej, radiologicznej lub jądrowej;

(g)  uwalnianie substancji niebezpiecznych lub powodowanie pożarów, powodzi lub wybuchów, czego rezultatem jest zagrożenie życia ludzkiego;

(h) zakłócanie lub przerywanie dostaw wody, energii elektrycznej lub wszelkich innych podstawowych zasobów naturalnych, czego rezultatem jest zagrożenie życia ludzkiego;

(i) niezgodna z prawem ingerencja w systemy,….

(j) grożenie popełnieniem jednego z czynów wymienionych w lit. a)–i).

2. Celami, o których mowa w ust. 1, są:

(a) poważne zastraszenie ludności;

(b) bezprawne zmuszenie rządu lub organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania jakiegoś działania;

(c) poważna destabilizacja lub zniszczenie podstawowych struktur politycznych, konstytucyjnych, gospodarczych lub społecznych danego państwa lub danej organizacji międzynarodowej.

Podobna lista dla przestępczości zorganizowanej ma swoje źródło w artykułach 5, 6, 8 i 23 Konwencji z Palermo. Niestety także te listy, o charakterze instytucjonalnym i z silnym wymiarem legislacyjnym,  są niepełne i tylko częściowo przydatne dla potrzeb naszej analizy, która stawia sobie  za cel zapobieganie i skupia się na tym, jak popełniane są przestępstwa, aby móc je katalogować i  porównywać. Stąd też, aby znaleźć właściwe rozwiązania, musimy nieco bardziej zagłębić się w poszczególne aspekty.

Jak pisali Roberta Belli i Joshua Freilich, „coś istotnego z punktu widzenia prawa może być bez znaczenia dla celów prewencyjnych”[4]. W istocie dla celów odpowiednio ukierunkowanej i zreformowanej prewencji sytuacyjnej, a taka właśnie jest jednym z celów modelu „Sześcianu”, nie widzimy decydujcych aspektów w łączącym te przestępstwa sposobie ich popełnienia.

22 marca 2017 roku Khalid Masood przeprowadził atak w Westminster, zabijając cztery osoby i raniąc 50.  Kiedy  jego samochód uderzył w barierki ochronne Pałacu Westminsterskiego, Masood wysiadł z samochodu i śmiertelnie  ranił nożem nieuzbrojonego policjanta pracującego na terenie   pałacu.

Między 7 a 9 stycznia 2015 roku łącznie 17 osób zginęło  w atakach na satyryczny magazyn „Charlie Hebdo”, na sklep koszerny i tych, które odbyły się na paryskim przedmieściu Montrouge. Trzech domniemanych sprawców zamachów zginęło z rąk policji na różnych etapach obławy. Do przeprowadzenia ataków zamachowcy użyli broni automatycznej i domowej roboty materiałów wybuchowych.

Te przykłady, wybrane spośród niestety wielu istniejących, pokazują, że dla modelu „Sześcianu” tradycyjne lub sądownicze kategorie są zbyt szerokie. Obejmują zbyt wiele różnych rodzajów przestępstw, które powinny być analizowanie oddzielnie w zależności od zastosowanego w każdym przypadku sposobu działania. Zostały one popełnione z różnych powodów, w różnych otoczeniach, przez innych sprawców, przy zróżnicowanym stopniu organizacji, wiedzy, umiejętności i przy użyciu różnych typów broni, co powyższe przykłady doskonale ilustrują.

Do tej pory przestępstwa były klasyfikowane w zależności od sposobów reagowania na terroryzm lub przestępczość zorganizowaną oraz od motywów działania ich sprawców. Nasze podejście odchodzi od tych tradycyjnych metodologii i dąży do odpowiedzi na pytanie, jak udało się te ataki z powodzeniem przeprowadzić. I tak na przykład „terroryzm” mógłby obejmować bardziej szczegółowe pozycje niż „masowa strzelanina” czy „akty terroru”, takie jak choćby:

Każdą z tych kategorii można rozbić na jeszcze bardziej konkretne zjawiska, aby określić różne sposoby działania i równoległe scenariusze. Takie wstępne kroki są niezwykle istotne dla zdefiniowania opartych na faktach i porównywalnych działań prewencyjnych.

Takie przesunięcie zainteresowania z DLACZEGO na JAK stwarza nowe możliwości dla strategii bezpieczeństwa. Spójrzmy raz jeszcze na zaproponowany przykład: strategia ograniczenia ilości broni może być dobrym sposobem ograniczania szkód w niektórych ze wspomnianych przypadków, na przykład w Stanach Zjednoczonych, gdzie broń jest ogólnie dostępna i zawsze w centrum wydarzeń, gdy dochodzi do masowej strzelaniny (lub aktu terroru). Byłaby jednak bezużyteczna w przypadku ataków nożowników czy zamachów przy użyciu pojazdów, na przykład samochodów lub samolotów, bądź innych dwufunkcyjnych narzędzi, jak choćby wytwarzanych domowym sposobem materiałów wybuchowych, najczęściej spotykanych w Europie, gdzie dostęp do samej broni podlega znacznym ograniczeniom (w wyniku czego działania zapobiegawcze doprowadziły do zjawiska określanego w terminologii sytuacyjnej prewencji kryminalnej mianem „przeniesienia” – ang. displacement). Stąd też w tych europejskich przypadkach ograniczanie szkód powinno być zorganizowane inaczej. Reasumując, sposoby popełniania przestępstw odgrywają kluczową rolę w definiowaniu strategii prewencyjnych.

Przyjrzenie się sposobom działania jest strategiczne nie tylko dla celów reagowania prewencyjnego, lecz także dla samej analizy. Jak widać z wyżej podsumowanych przypadków, niezwykle ważny jest chociażby zastosowany rodzaj broni, ponieważ oznacza konkretną organizację logistyczną i jest   bezpośrednio związany z wyborem celów i umiejętnościami sprawców.

W tym sensie zestaw narzędzi TAKEDOWN, za pośrednictwem ćwiczeń z modelem „Sześcianu”, stanowi niejako rozszerzenie doskonałej pracy badawczej wykonanej przez Centre for Problem-Oriented Policing  Uniwersytetu  Nowojorskiego i ich wytycznych dla 74 konkretnych problemów[5].

Center for Problem-Oriented Policing

Misją Center for Problem-Oriented Policing (POP Centre) jest promowanie w otwartych i demokratycznych społeczeństwach podejścia, zgodnie z którym policja dąży do zidentyfikowania i rozwiązania podstawowych problemów prowadzących do popełniania przestępstw. Robi to poprzez udostępnianie informacji na temat sposobów, na jakie policja może skutecznie walczyć z konkretnymi przestępstwami i zakłóceniami porządku. Istniejąca od roku 2003 strona POP Center to źródło innowacyjnych sposobów uczenia się, wskazówek do  programów nauczania, pomocy dla nauczycieli, narzędzi do analizy problemów i wielu innych informacji dla użytkowników. Od momentu ukazania się ich pierwszego przewodnika w 2001 roku biuro COPS (Office of Community Oriented Policing Services) amerykańskiego Departamentu Sprawiedliwości rozpowszechniło na całym świecie ponad 900 000 egzemplarzy tej i innych publikacji POP Centre. Ich materiały są także szeroko wykorzystywane podczas szkoleń i studiów policyjnych. Oprócz wielu innych osiągnięć ośrodka ich przewodniki dla policji doskonale podsumowują wiedzę dotyczącą sposobów, w jakie policja może ograniczać szkody  powodowane konkretnymi przestępstwami i problemami zakłócania porządku. U podstaw każdego podręcznika leży dogłębny przegląd literatury badawczej i udokumentowanej praktyki policyjnej; każdy jest też przed publikacją poddawany anonimowej weryfikacji funkcjonariusza policji, policjanta na kierowniczym stanowisku oraz pracownika naukowego. Proces weryfikacji jest niezależnie nadzorowany przez biuro COPS, które zamawia recenzje.

---

[1]  Szczegółowa rekonstrukcja ataku z Los Angeles przeprowadzona przez policję dostępna jest na https://www.scribd.com/document/369538275/1-October-FIT-Report-01-18-2018-Footnoted (dostęp  21/01/2018).

[2] Ważna analiza tych przypadków, z punktu widzenia sytuacyjnej prewencji kryminalnej, znajduje się w: Frank Straub, Jack Cambria, Jane Castor, Ben Gorban, Brett Meade, David Waltemeyer, and Jennifer Zeunik, Rescue, Response and Resilience, A critical incident review of the Orlando public safety response to the attack on the Pulse nightclub, Critical Response Initiative, Washington, DC: Office of Community Oriented Policing Services, 2017; Edward F. Davis III, Alejandro A. Alves, and David Alan Sklansky, Social Media and Police Leadership: Lessons from Boston, New Perspectives in Policing Bulletin (Washington, DC: National Institute of Justice, 2014), https://www.ncjrs.gov/pdffiles1/nij/244760.pdf; After Action Report for the Response to the 2013 Boston Marathon Bombings (Boston: Massachusetts State Police, 2014), http://www.mass.gov/eopss/docs/mema/afteraction-report-for-the-response-to-the-2013-boston-marathon-bombings.pdf. ¹⁸ Global Terrorism Database, “Incident Summary: 11/13/2015,” National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism, accessed June 3, 2017, http://www.start.umd.edu/gtd/search/IncidentSummary.aspx?gtdid=201511130008. ¹⁹ Rick Braziel et al., Bringing Calm to Chaos: A Critical Incident Review of the San Bernardino Public Safety Response to the December 2, 2015, Terrorist Shooting Incident at the Inland Regional Center, Critical Response Initiative (Washington, DC: Office of Community Oriented Policing Services, 2016), https://ric-zaiinc.com/ric.php?page=detail&id=COPS-W0808; Frank Straub, Jennifer Zeunik, and Ben Gorban, “Lessons Learned from the Police Response to the San Bernardino and Orlando Terrorist Attacks,” CTC Sentinel 10, no. 5 (May 2017), https://www.ctc.usma.edu/v2/wp-content/uploads/2017/05/CTC-Sentinel_Vol10Iss515.pdf. ²⁰ Pieter Van Ostaeyen, “Belgian Radical Networks and the Road to the Brussels Attacks,” CTC Sentinel 9, no. 6 (June 2016), https://ctc.usma.edu/v2/wp-content/uploads/2016/06/CTC-SENTINEL_Vol9Iss613.pdf. ²¹ Greg Myre, “Manchester Bombing Is Europe’s 13th Terrorist Attack Since 2015,” NPR, May 23, 2017, http://www.npr.org/sections/parallels/2017/05/23/529645904/manchester-bombing-is-europes-12th-terroristattack-since-2015.

[3] DYREKTYWA (UE) 2017/541 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 15 marca 2017 r. w sprawie zwalczania terroryzmu i zastępująca decyzję ramową Rady 2002/475/WSiSW oraz zmieniająca decyzję Rady 2005/671/WSiSW

[4] R.Belli and J.D.Freilich, Situational Crime Prevention and non-violent terrorism: A ‘soft’ approach against ideologically motivated tax refusal, in J.D. Freilich and G.R. Newman, Reducing Terrorism, op. cit., pg.183

[5] Aktualna lista dostępna jest na http://www.popcenter.org/problems/