Wskazania dotyczące działań prewencyjnych

Od „Trójkąta” do „Sześcianu”

Statyczny wymiar tradycyjnych modeli sytuacyjnej prewencji kryminalnej dobrze oddaje tak zwany „trójkąt kryminalny” (zwany również trójkątem analizy problemu), pochodzący z teorii działań rutynowych  sformułowanej przez  Lawrence’a Cohena i Marcusa Felsona. Wedle tego modelu

do przestępstw z wykorzystaniem słabości ofiary (ang. predatory crime) dochodzi, kiedy potencjalny sprawca i ewentualny pokrzywdzony znajdą się w tym samym miejscu o tym samym czasie, przy braku kompetentnego nadzorcy. Obecność ewentualnego przestępcy jest brana za pewnik, gdyż zwyczajna ludzka chciwość i egoizm wystarczająco tłumaczą przestępczą motywację. Nie ma tu rozróżnienia na pokrzywdzonego człowieka i nieożywiony cel, ponieważ zarówno jedno, jak i drugie mogą spełnić potrzeby sprawcy. Kompetentny nadzorca natomiast może oznaczać zarówno człowieka, jak i zabezpieczenia techniczne. (Ronald Clarke i John Eck 2003, krok 9)

Trójkąt kryminalny [The crime triangle] Bliski [Handler] Administrator [Manager] Nadzorca [Guardian] Sprawca [Offender] Miejsce [Place] Cel/Ofiara [Target/Victim] Przestępstwo [Crime]

Na diagramie trzy boki trójkąta oznaczają sprawców, cele i miejsca. Trójkąt był ważnym novum w działaniach policji nastawionych na rozwiązywanie problemów leżących u podstaw przestępstw (ang. problem-oriented policing), ponieważ wprowadzał refleksję nad szerszym zakresem działań prewencyjnych niż tylko tradycyjne praktyki oparte na zidentyfikowaniu i ujęciu sprawców. Ponadto wprowadzał do praktyki policyjnej nowe koncepcje, takie jak narzędzie analityczne WILK, KACZKA, NORA (ang. WOLF, DUCK, DEN)[1].

W projekcie TAKEDOWN „Sześcian” jest rozwinięciem „Trójkąta”, opracowanym na potrzeby reagowania na wydarzenia takie jak „CHEERS” w sposób dynamiczny i interaktywny. Punktem wyjściowym „Sześcianu” są dwa podstawowe wymiary:

1. Otoczenia – wyznaczają dostępne cele, działania, które ludzie wykonują, oraz podział odpowiedzialności w danym miejscu.
2. Zachowania – pozwalają zidentyfikować ważne aspekty szkód, zamiarów i związków pomiędzy napastnikiem a celem.

Stąd model „Sześcianu” to narzędzie, które tworzy scenariusze oparte na konkretnych przypadkach:

Działające w oparciu o przypadki wirtualne otoczenie dla zdarzeń „CHEERS”, ponieważ otoczenie, w którym dochodzi do zdarzenia, w pewnym stopniu decyduje o rolach stron w nim biorących udział i ich „ciężarze oddziaływania” w stosunku do istniejących instrumentów. Przykładowo, jeśli zjawisko ma miejsce w wiezieniu, niewątpliwie rola i „ciężar oddziaływania” wymiaru sprawiedliwości będą większe niż zewnętrznych nauczycieli czy psychiatrów również pracujących z więźniami w tym zakładzie. Jednak już w szkole rola tych samych nauczycieli będzie zupełnie inna, nawet w porównaniu z pracownikami wymiaru sprawiedliwości, którzy również mogą stać się stroną zaangażowaną w tym konkretnym  kontekście.

Multidyscyplinarne, ponieważ pozwala na połączenie różnych dyscyplin prewencyjnych mających zastosowanie zarówno do terroryzmu, jak i przestępczości zorganizowanej, do jednostek, jak i do sieci (więcej niż jednej). „Sześcian” wykorzystuje dla celów obniżenia przestępczości różne modele przyczynowe, jednocześnie wzbogacając i doprecyzowując kilka głównych podejść teoretycznych wywodzących się z innych dziedzin, takich jak szkoła klasyczna i teoria odstraszania (Cozens 2008; Jeffrey & Zahm 1993), teorie struktury społecznej (Wilson i Kelling 1982) czy behawioryści i sytuacyjna prewencja kryminalna, wszystkie kładące nacisk na specyfikę miejsc i typów przestępstw.

Wielowymiarowe, ponieważ pozwala na obserwowanie, sterowanie i manipulację różnymi zdarzeniami i scenariuszami przez różnych obserwatorów, w zależności od ról odgrywanych przez strony zaangażowane i osoby pierwszego kontaktu, zgodnie z dostępnymi narzędziami prewencyjnymi. Analiza wielowymiarowa umożliwia uwzględnienie jednocześnie różnych zmiennych w celu określenia związków pomiędzy nimi. W przeciwieństwie do analizy dwuwymiarowej, gdzie mamy do czynienia z jedną zmienną zależną i jedną niezależną, w analizie wielowymiarowej jest więcej niż jedna niezależna zmienna (Babbie 2010). Stąd, zamiast tłumaczyć odchylenia średniej zależnej zmianami jednej zmiennej niezależnej, analiza wielowymiarowa rozpatruje je w kontekście wielu zmiennych niezależnych.

Wielostronne, ponieważ pozwala na tworzenie zróżnicowanych i wzajemnie połączonych wirtualnych i rzeczywistych scenariuszy, w których różne podmioty działają zamiennie. „Ciężar oddziaływania” tych podmiotów będzie w rezultacie różnił się w zależności od ich instytucjonalnych i parainstytucjonalnych ról.

Skalowalne i elastyczne, ponieważ pozwala na symulację różnych scenariuszy analizowanych przez różnych obserwatorów, zgodnie z ich punktem widzenia i interesami, a także ich uprawnieniami i rolami w rzeczywistej i wirtualnej przestrzeni. Przy każdej zmianie zmiennej scenariusz podsystemów ulega zmianom, toteż musi zostać odpowiednio skorygowany. Ponieważ zmiany takie wpływają na otoczenie, strony zaangażowane i osoby pierwszego kontaktu, a także na narzędzia prewencyjne w zależności od dostępności różnych podmiotów, scenariusz lub scenariusze zostawią nowe ślady na całym skomplikowanym systemie.

Dobrym tego przykładem są wykorzystywane w Wielkiej Brytanii tak zwane „modele C.I.A.” (ang. community impact assessment – ocena wpływu społeczności). Stosując wielosystemowe logiczne podejście do poszczególnych środowisk (np. więzienie opisane jest jako grupa społeczności), ocenia się wpływ decyzji na różne społeczności, wewnętrzne lub zewnętrzne wobec tego więzienia, o zasięgu lokalnym czy też globalnym. Ten sam problem może być widziany z różnych perspektyw (dyrektora więzienia, więźniów, wychowawców, wywiadu etc.). Wprowadza to oczywiście podmioty o wiele bardziej złożone niż te bezpośrednio zaangażowane, takie jak na przykład rodziny więźniów, społeczności więzienne, zewnętrzne społeczności lokalne żyjące w pobliżu skazanych, mass media etc.

[1] Trójkąt kryminalny jest podstawą analitycznego narzędzia sytuacyjnej prewencji kryminalnej znanego pod nazwą WILK-KACZKA-NORA (ang. WOLF-DUCK-DEN): 1. Powtarzające się problemy, gdzie sprawcy atakują różne cele w różnych miejscach. To problemy o charakterze wygłodniałego WILKA. Uzbrojony napastnik atakujący różne placówki pocztowe to jednoznaczny problem z gatunku wilka. 2. Powtarzające się problemy wiktymizacji, kiedy  pokrzywdzeni wielokrotnie padają ofiarą ataków ze strony różnych sprawców. To problemy z gatunku siedzącej KACZKI. Taksówkarze wielokrotnie napadani w różnych miejscach przez różnych napastników to jednoznaczny problem z gatunku kaczki. 3. Powtarzające się problemy związane z miejscem, gdzie różni sprawcy atakują różne cele w tych samych miejscach. To NORY problemów kryminalnych czy ogniska przestępczości. Lokal, w którym sprzedawany jest alkohol, gdzie nieustannie dochodzi do bójek, lecz za każdym razem wśród innych uczestników, to jednoznaczny problem nory. Zob. John Eck, Police Problems: The Complexity of Problem Theory, Research and Evaluation, [w:] „Problem Oriented Policing: From Innovation to Mainstream. Crime Prevention Studies”, tom 15, red. Johannes Knutsson. Monsey, Nowy Jork: Criminal Justice Press (i Willan Publishing, Wielka Brytania), 2003